Hangi toplum neye gülüyor? Birine komik gelen şaka diğeri için neden anlamsız?
Yayınlanma:
25.06.2022- 10:00
/ Son Güncelleme:
25.06.2022 – 10:31
Sizin için en büyük komedyen kim? Aklınıza pek çok isim geliyor olabilir. Örneğin son yıllarda sineması ile ön plana çıkan Cem Yılmaz, Türkiye’de bir marka. Veya kara mizah örneğini sergileyen Feyyaz Yiğit, Doğu Demirkol gibi yeni nesil komedyenlere mi kendinizi daha yakın hissediyorsunuz. ABD’li ünlü talk şovcu David Letterman’a göre dünyadaki en komik adam David Chapelle. Pek çok streaming platformunda gösterileri bulunan Chapelle’in gösterisi ABD dışındaki insanlara pek de komik gelmeyebilir. Uzmanlara göre İngilizlerin iğneleyici bir mizah anlayışı varken, Amerikalılar psikolojik bir komediye aşina. Japonlar ise kelime oyunlarından hoşlanıyor. Kültür uzmanı Dean Foster, “İçerik ve üslup kültürel olarak uygun değilse, hiçbir beceri bir şakanın veya mizahi anektodun başarısını garanti edemez” diyor. Mizah tarihi üzerine çalışan uzmanlara göre; komedi çoğu zaman pozitif bir duygu ile özdeşleşiyor, doğuda ise farklı bir bakış var. Çin vatandaşlarının mizahı günlük hayatta sık kullanmadıkları, bunun uzmanların işi olduğunu düşündükleri ifade ediliyor. Kültür uzmanlarına göre bir Çin’de şaka yapabilen birinin özel yeteneği olduğu düşünülürken batı toplumlarında şaka yapan insanlara daha sık rastlanıyor. SİNGAPURLU ŞİDDET ŞAKASI YAPABİLİR Batılı insanlar stresle başa çıkmak için mizaha sarılıyor. Yabancı öğrenciler arasında yapılan bir araştırma Japon, Çinli ve Singapurlu öğrencilerin batılı arkadaşlarına göre daha az şaka yaptığını ortaya koydu. Başka bir araştırmacı ise ABD’lilerin şakalarında cinsel unsurların ön plana çıktıklarını söylerken, Singapurluların şiddete odaklandıkları sonucuna ulaştı. Yapılan akademik çalışmalar dört farklı mizah tipi olduğunu ortaya koyuyor. 😁Katılımcı mizah (Başkalarını güldürmek için şakalar yapmak) 😁Kendini geliştiren mizah (Hayatın zorluklarının üstesinden gelmek için yapılan şakalar) 😁Kendini yenen mizah (Başkalarını güldürmek için kendi ile dalga geçmek) 😁Agresif mizah (Başkalarını güldürmek için birilerine sert şakalar yapmak) Doğu toplumlarında kolektif yaşam süren kişilerin daha katılımcı ve kendileriyle dalga geçen bir mizah biçimini benimsedikleri biliniyor. Daha bireyselci toplumlarda yaşayan kişilerin ise agresif mizaha yöneldikleri düşünülüyor. Bazı ülkelerde, farklı toplumlara ilişkin şakalar da var. Örneğin Fransızlar, Belçikalılarla ilgili, İsveçliler de Norveçlilerle ilgili şaka yapmayı seviyor. Tabi her ülkede şaka yapılacak konularda da farklı tabular olduğunu belirtmek gerek. Örneğin Almanya’da Nazi geçmişine ilişkin şakalara pek rastlanmıyor, İngiltere’de, aşırı kibarlık ve yabancılarla konuşmaya gönüllü olmama hali için şakalar yapılabilirken, ülkenin kolonyal geçmişine ilişkin şakalar bazen hoş karşılanmayabiliyor. DİL ÖĞRENMEK İÇİN FAYDALI Rusya’da YouTube’un komedi alanına oldukça hakim olduğu belirtiliyor. Yalnız, şakaların ve jestlerin önemli bir kısmı Rus kültürüne ait olduğu için yabancı biri için bu şakaları kavramak zor. Yeni bir dili öğrenmek isteyen insanlara da o dilin kültürünü kavramak için şakalara aşina olmaları tavsiyesinde bulunuluyor. ‘Farklı kültürler arasında şaka yapma: Mizah perspektifi, duygular ve çok dillilik’ üzerine isimli bir çalışma yapan Jyotsna Vaid, herhangi bir ülkede azınlık olan insanların çoğunluk olanlara göre farklı bir mizah dili geliştirdiğini aktarıyor. Sigmund Freud, 1928 yılında kaleme aldığı bir çalışmasında mizahın stresle mücadele için kullanıldığına vurgu yapmış. Bazı psikanaliz uzmanları bireylerin mizahı korkularla yüzleşmek için de kullanıldıklarına işaret ediyor. 1990’lı yıllarda ise komik olan insanların daha çekici olduklarına ilişkin akademik çalışmaların çokluğu dikkat çekiyor. Türkiye’de de stand-up’ların bu yıllarda ortaya çıktığını anımsatmakta fayda var. Mizah tarihçileri, espri anlayışı olmayan bir topluma rastlamadıklarını vurguluyor. Şaka yapmanın tarihi milattan öncesine kadar uzanıyor. Kimi araştırmacılar tarihin en eski şakasının bronz çağından bir Sümer tabletinin üzerinde yazdığını belirtirken, bu şakanın “Ezelden beri duyulmayan şey neydi? Genç bir eşin kocasının kucağında gaz çıkarmaması” olduğunu ifade ediyor. Kaynaklar: The Converstaion, Frontiers in Psychology, haberglobal.com.tr
